افريقا: ميدان جنگ صنعت زيست فناوري ايالات متحده و اتحاديه اروپا
منبع: سنت لوييس پست/21 آذر 1385

داستان اين گونه شروع شد: خشكسالي منجر به بروز قحطي در جنوب افريقا شده است. ايالات متحده كمكهاي خود را ارسال كرد: ميليون‌ها تن ذرت كه بخشي از آن تراريخت بود. گروههاي طرفدار محيط زيست در اروپا نسبت به واردات محصولان تراريخت هشدار دادند. رئيس جمهور زامبيا ذرت تراريخت را "زهر" ناميد. ذرتها در انبار مانده و مردم همچنان گرسنه ماندند.
چهار سال پيش، اين رويدادها بستري بود براي اينكه دو طرف اين منازعه ديدگاههاي خود را توجيه كنند. موافقان غذاهاي تراريخت، آن را "نتيجه اسفبار رفتار غيرمسئولانه اروپا" و "ناديده گرفتن دستاوردهاي زيست فناوري" خواندند. مخالفان آن را "زياده خواهي ايالات متحده" دانستند. به باور آنان، ايالات متحده به جاي حمايت از توليد در افريقا به دنبال بازاريابي محصولات تراريخت خود است.
چالش زيست فناوري بين اروپا و آمريكا و سهم افريقا در اين ميان، يادآور يك ضرب‌المثل افريقايي است: "وقتي فيلها مي‌جنگند، علفها هستند كه خرد و نابود مي‌شوند."
"ويزدوم چانگادايا" دانشمند طرفدار زيست فناوري اهل مالاوي مي‌گويد: "اين موضوع اصلاً مربوط به علم نيست، بلكه به تجارت مربوط است. دولتهاي بزرگ با هم مي‌جنگند و ما در اين ميان تنها بازنده‌ايم." مالاوي ناگزير شد ميليون‌ها تن ذرت وارداتي را آرد كند تا جلوي كشت آن گرفته شود.
دانشمندان مركز پژوهشهاي علوم گياهي دونالد دانفورت در كره‌و كوئر در ايالت ميسوري مي‌گويند جنجالهاي اخير مانع از آن شد كه آزمايشهاي مزرعه‌اي كاساواي تراريخت (مهمترين گياه زراعي افريقا) انجام شود. هفت سال پيش اين مركز كاساواي تراريختي توليد كرد كه گياه را به ويروس مقاوم كند. اين ويروس بيشتر مزرعه‌هاي افريقا را آلوده كرده، اما اكنون اين مركز تحقيق ياد شده را متوقف كرده است. "لارنس كنت"، مدير امور بين‌الملل مركز موفق نشد مجوز آزمايشهاي مزرعه‌اي را بگيرد. در حالي كه گستره آلودگي ويروسي در حال افزايش است، در ادارات دولتي بحث‌ها ادامه دارد. برخي كشورهاي افريقايي محصولات زيست‌فناوري را ممنوع كرده‌اند، برخي به آن علاقمندند و برخي در بين دو ديدگاه مردد هستند. تابستان گذشته كنت براي تشويق دولتها به كشت كاساواي تراريخت و نجات مزارع آلوده به ويروس به كشورهاي كنيا، اوگاندا، و مالاوي سفر كرد. او مي‌گويد: "ما دوست داريم از عمرمان استفاده مفيد كنيم. اما وقتي نتيجه نمي‌گيريم نااميد مي‌شويم. گاهي اوقات نياز دارم كسي به من روحيه داده و تشويقم كند."
اما "زاخاري ماكانيا" سعي دارد فعاليت‌هاي افرادي مانند كنت را در افريقا متوقف كند. وي مدير يك سازمان غيردولتي در نايروبي (كنيا) است كه فعاليت‌هاي ضد زيست‌فناوري را در افريقا سرپرستي مي‌كند. دليل‌هايي كه ماكانيا بر ضد توسعه زيست‌فناوري برمي‌شمارد بيشتر جنبه سياسي و اقتصادي دارند تا علمي. وي بر اين باور است كه مواد غذايي تراريخت وارداتي از ايالات متحده بازارهاي افريقا را به خطر مي‌اندازد. به گفته وي، از آنجا كه گرده ذرت تراريخت با باد منتشر مي‌شود، امكان آلوده شدن مزرعه‌هاي محلي وجود دارد و اين امر منجر به امتناع اروپا از محصولات ارگانيك افريقا مي‌شود.
اما "مايكل هال"، مشاور زيست‌فناوري سازمان توسعه بين‌الملل ايالات متحده اعتقاد ديگري دارد: بازار مواد غذايي اروپا در دسترس افريقا نيست. علاوه بر آن افريقا خود وارد كننده مطلق ذرت و برنج است. وي مي‌افزايد: "افريقا روياي صدور ذرت به اروپا و تبديل شده به يك آيوواي ديگر را در سر مي‌پروراند، اما چنين امري محقق نخواهد شد."
اما همين نمود جزئي زيست فناوري در يكي از كشورهاي افريقا نيز باعث شده وارد كنندگان اروپايي خواستار انجام آزمونهاي ژنتيكي پرهزينه‌اي جهت اطمينان از تراريخت نبودن محصولات شوند. هال اين امر را تهديدي براي صادركنندگان افريقايي مي‌داند.
براي مثال در مالاوي، توتون كاران نگران ورود توتون تراريخت به اين كشور و به خطر افتادن صادرات توتون ارگانيك هستند.
در ساير نقاط جهان نيز سياست بر زيست‌فناوري تأثير گذاشته است. چين نزديك به يك دهه است كه پنبه تراريخت كشت مي‌كند. اما با وجود واردات هرچند اندك سوياي تراريخت، از توليد آن خودداري مي‌كند. دليل اين امر آن است كه از توانايي بالايي براي صدور سوياي غيرتراريخت به كره و ژاپن برخوردار است.
در ايالات متحده نيز، شركت مونسانتو توليد گندم تراريخت خود را متوقف كرد. چرا كه احتمال داشت كانادا از توليد گندم تراريخت خودداري كند و به اين ترتيب بتواند بازار اروپا را به دست آورد.
ماكانيا مي‌گويد ممنوعيت غيررسمي واردات مواد تراريخت به اروپا، حتي بعد از لغو آن در سال 2003 ميلادي/1382 خورشيدي، شك افريقا را برانگيخته است. به گفته وي اين سؤال در افريقا مطرح است: "اروپايي‌ها تحصيلات و دانش بالاتري دارند. چرا از پذيرفتن غذاهاي تراريخت خودداري مي‌كنند؟"
اختلاف نظر ايالات متحده و اتحاديه اروپا بر سر خطرات موادغذايي تراريخت، ريشه در فرهنگ غذايي آنها دارد. اروپايي‌ها به شناخت منابع غذايي خود اهميت مي‌دهند. آنها دوست دارند بدانند پنير و شراب سر ميز از كجا آمده است. جنجالهايي نظير بيماري جنون گاوي در انگلستان، امنيت غذايي را در اين كشور زير سؤال برد و برخي صاحبنظران بر اين باورند كه ترس از زيست فناوري در اروپا ريشه در چنين رخدادهايي دارد. بر همين اساس، اتحاديه اروپا، تعريف رسمي خود را از اصل پيشگيري در سياستهاي محيط زيست چنين تعريف كرده است: "در صورت نبودن دانش قطعي از وجود يك خطر، بايد اقدامات لازم براي محدود كردن آن خطر انجام شود."
اين اصل باعث شد غله‌برشته معروف "كورن فلكس" به دليل خطرات بالقوه مواد افزودني در نروژ، و آبميوه‌هاي تجاري به دليل ويتامين ث افزوده به آن در دانمارك تا مدتي ممنوع باشد.
برخلاف اروپا، در ايالات متحده، مقررات به گونه‌اي است كه دولت را ناگزير مي‌كند قبل از اقدام به توقف توليد يك محصول، شواهد كافي براي خطرناك بودن آن احراز شود. ايالات متحده با داشتن 55درصد سطح زير كشت محصولات تراريخت در سال گذشته، بزرگترين توليد كننده اين گونه محصولات است.
امسال سازمان تجارت جهاني حكم به نادرست بودن ممنوعيت واردات مواد غذايي تراريخت به اروپا طي سالهاي 1993 تا 2003 ميلادي داد. در پي اين حكم، برخي كشورهاي اروپايي مانند آلمان و فرانسه، مجوز محدود اجراي طرحهاي پژوهشي در اين خصوص را صادر كردند، اما اينكه مردم محصولات تراريخت را بپسندند هنوز حتمي نيست. تخريب شدن مزارع پژوهشي توسط ناراضيان سال گذشته نيز در فرانسه روي داد.
كشورهاي افريقايي در اين ميان گير كرده‌اند. در دوران جنگ سرد، ايالات متحده و اتحاد شوروي كشورهاي افريقايي را عليه همديگر تحريك و از دولتهاي همفكر خود حمايت مي‌كردند. اكنون افريقا در صحنه رقابت فناوري زيستي نيز همان وضع را دارد. افريقاي جنوبي كشت محصولات تراريخت را مجاز دانسته، اما زامبيا و بنين فناوري زيستي را ممنوع كرده است. ساير كشورها بيشتر موضعي نامشخص دارند. بحث در اين خصوص در راهروهاي دولتي كشورهاي افريقايي داغ است. اما در مزارع جنوب شرقي اوگاندا، زيست‌فناوري مفهومي ناشناخته است. در روستاي "كاديموكولي" در اوگاندا، كشاورزان درباره محصولات تراريخت هيچ عقيده‌اي ندارند، چرا كه اصلاً آن را نمي‌شناسند. آنچه مي‌دانند اين است كه درختان كاساوا بيمارند.
"جين واتابا" يكي از كشاورزاني است كه سرپرست 10 كودك است و همسرش –از نمايندگان سابق مجلس- در دهه 1980 ميلادي/1360 خورشيدي به قتل رسيده است. دستگاه آسياب وي خراب است و هزينه تعمير آن صرف شهريه مدرسه كودكانش شده. وي مي‌گويد كشاورزان خسارت بيماري را با رقم مقاوم جديد تا حدي كاهش داده‌اند. روستاييان اين رقم به نام وارد كننده آن، "صليب سرخ" ناميده‌اند. وي علاقمند است رقم جديد ديگري به نام "سنت لوييس" را امتحان كند.
وقتي كنت سال گذشته به افريقا كرد به توسعه كاساواي تراريخت اميدوار بود. در كنيا آزمايشهاي ارزيابي عملكرد كاساواي معمولي پيشتر شروع شده بود و مقايسه كاساواي تراريخت و معمولي زودتر از سال آينده نمي‌تواند صورت گيرد. در اوگاندا مقامات خيلي به آن علاقه نشان دادند. در مالاوي كمي نسبت به اين موضوع بدگمان بودند اما كنت معتقد بود آنها نيز به پروژه كاساواي تراريخت علاقمندند.
اما حتي در صورت موافقت دولتهاي افريقايي، سالها طول مي‌كشد تا كاساواي تراريخت به مزرعه كشاورزان راه يابد. مهلت زيادي براي اين كار نمانده: حاميان مالي براي اجراي پروژه، مجري را تحت فشار قرار داده‌اند. بنياد خيريه بيل و مليندا گيتس و شركت مونسانتو ميليون‌ها دلار پول در اختيار مركز دونالد دانفورت گذاشته‌اند تا كاساوايي توليد شود كه مقاوم به ويروس بوده، غني از ويتامين و مواد معدني باشد و عاري از سيانيد باشد. بودجه تخصيص داده شده 5 ساله بوده و در سال جاري بيش از صد اقدام بايد انجام مي‌شد. از تدوين حقوق مالكيت معنوي تا آزمايش ارزش غذايي آن از نظر ميزان روي و آهن. كنت معتقد است سال آينده قدم بزرگي برداشته خواهد شد: آزمايش اولين رقم كاساواي تراريخت با سيانيد پايين در پورتوريكو. آزمون مقاومت به ويروس نمي‌تواند در پورتوريكو انجام شود زيرا اين بيماري آنجا وجود ندارد. كنت با اجراي آزماشهايي در خاك ايالات متحده، اميدوار است بتواند افريقايي‌ها را قانع كند كه آنها موش آزمايشگاهي آمريكايي‌ها نيستند.
وي از دولتها زياد بازي خورده، اما نااميد نشده: "اين كار بي‌نقص نيست. اما يك شروع است. يك قدم به سمت هدف."
لينك دائم | نشاني الكترونيك |
__________________________________________________________________