جستجوي تغييرات ژنتيكي ناخواسته در سيب‌زميني تراريختنويسندگان:
لوييز شپرد و هووارد ديويسمركز تحقيقات گياهان زراعي اسكاتلند/18 آبان 1385
كليه محصولات كشاورزي تراريخت و فرآورده‌هاي آنها قبل از ورود به بازار اروپا مورد بررسي‌هاي دقيق جهت ارزيابي خطرات احتمالي قرار خواهند گرفت. اين ارزيابي بر مبناي مقايسه محصولات تراريخت با نمونه مشابه معمولي است.
در ارزيابي خطر جنبه‌هاي متفاوتي در نظر گرفته مي‌شود كه در
دستورالعمل تدوين شده در
شوراي ايمني غذايي اروپا تشريح شده است. تحليل محتوايي محصولات يكي از اين جنبه‌هاست كه دستورالعمل آن را
سازمان توسعه و همكاريهاي اقتصادي تدوين كرده است. در اين دستورالعمل، تركيباتي كه بايد در محصول شناسايي و ارزيابي شوند به تفكيك محصولات زراعي ذكر شده است. تجزيه و تحليل اطلاعات محصول زراعي شامل بررسي بخشهاي اختصاصي ريخته ارثي گياه و خواص تغذيه‌اي مثبت و منفي آنها خواهد بود. تغييرات چشمگيري كه در ريخته ارثي محصولات بروز كرده (اعم از خواسته و ناخواسته) نياز فوري به بررسي‌هاي دقيق را موجب شده است.
اگر افزوده شدن يك يا چند صفت با هدف تغيير عمدي ريخته ارثي انجام شده باشد و نتوان تغييرات پديد آمده را جزئي تلقي كرد، ارزيابي صفت(هاي) افزوده شده اهميت بيشتري خواهد داشت. هرچند لازم به توضيح است كه روشهاي نوين رديابي اين تركيبات (از قبيل بررسي سوخت و ساز مواد پروتئيني محصول) هنوز در حال ارزيابي است.
سيب‌زميني چهارمين منبع غذايي مهم جهان به شمار مي‌رود و به عنوان گياه آزمايشي در برنامه‌هاي انتقال ژن با "اگروباكتريومAgrobacterium" استفاده شده است. به دليل داشتن چهار سري كروموزوم خواهري، اين گياه سازوكار توارثي پيچيده‌اي دارد و بر همين اساس، تغييراتي كه ضمن افزودن خواص جديد به آن، خواص مفيد قبلي را حفظ كند بسيار مورد توجه است.
مركز تحقيقات گياهان زراعي اسكاتلند تا كنون تعداد زيادي رقم سيب‌زميني تراريخت براي هدفهاي تحقيقاتي توليد كرده و به همين علت از توانمندي بالايي براي مطالعات متابوليك و بررسي وجود تركيبات ناخواسته برخوردار است. با اين وجود اين مركز بر اين باور است كه اساس اين نوع بررسي‌ها بايد مطابق دستورالعمل سازمان توسعه و همكاريهاي اقتصادي پيش برود. در دستورالعمل اين سازمان موسوم به "
ارزش‌گذاري تركيبات ارقام جديد سيب‌زميني: مواد مغذي، مواد مضر، و موادسمي" پيشنهاد شده اگر برمبناي تركيبات شناسايي شده در رقم جديد، اين رقم در يكي از گروهبندي‌هاي موجود در اين دستورالعمل قرار گرفت، رقم "بي‌خطر" تلقي مي‌شود مگر آنكه تركيبات مزبور به عمد و از طريق دستكاري ژنتيكي تغيير كرده باشد. تركيباتي كه در مركز تحقيقات گياهان زراعي اسكاتلند بررسي مي‌شوند عبارتند از هيدرات‌كربن‌هاي محلول، گليكوآلكالوئيدها، ويتامين ث، كل ازت موجود در گياه، و اسيدهاي چرب. همچنين فعاليت بازدارنده‌هاي تريپسين نيز مطالعه مي‌شوند. تركيبات ياد شده مهمترين موادي هستند كه سازمان توسعه و همكاريهاي اقتصادي مطالعه آنها را لازم دانسته است.
سيب‌زميني رقم "دزيره" به عنوان ماده آزمايشي انتخاب شد و در ژن‌هاي تعدادي از سازوكارهاي متابوليكي دستكاري شد. متابوليسم ابتدايي هيدرات‌كربن، سنتز پلي‌آميدها، و فرآوري گليكوپروتئين‌ها بخشي از سازوكارهاي دستكاري شده بودند. رقمهاي به دست آمده بسته به سازوكار تغييريافته ويژگي‌هاي ظاهري كاملاً متفاوتي داشتند، مانند وزن پايين غده، برگهاي تغييرشكل يافته، تعداد زياد غده، آميلوز پايين. هر برنامه انتقال ژن سه گروه شاهد داشت: 1) رقمهاي وحشي 2) رقمهاي دستكاري نشده حاصل از كشت بافت و 3) رقمهاي دستكاري شده با "پلاسميد خالي" (باكتري بدون ژن خارجي).
به طور كلي تجزيه تركيبات نمونه‌ها تفاوت پايداري را بين ارقام تراريخت و شاهد نشان نداد و هيچ يك از ارقام تغييرات ناخواسته از خود بروز ندادند. تفاوتهايي كه بين رقمهاي تراريخت و شاهد مشاهده شد توزيع تصادفي داشت و با نوع دستكاري ژنتيكي همبستگي نشان نداد. همچنين تفاوتهاي مشابهي بين گروههاي مختلف شاهد مشاهده شد. به طور خاص در گروهي از سويه‌هاي تراريخت تغييرات پايداري به شكل افزايش ويتامين ث يا كاهش گليكوآلكالوئيدها ديده شد، اما اين تغيير در سويه هايي كه "پلاسميد خالي" دريافت كرده بودند و نيز در نمونه‌هاي به دست آمده از كشت بافت هم ديده شد. احتمال دارد تنوع ژنتيكي سلول‌هاي همسان دليل اين تغييرات باشد. بر اين اساس مي‌توان نتيجه گرفت كه تغييرات ناخواسته به دلايلي غير از دستكاري ژنتيكي نيز روي مي‌دهد. مطالعه اثر كشت بافت در تغييرات ناخواسته هنوز ادامه دارد.
نكته قابل توجه اين است كه با وجود تغييرات شديد ظاهري، تركيب شيميايي گياه چندان تحت تأثير فرآيند دستكاري ژنتيكي قرار نگرفت. اين امر گوياي آن است كه صفات ظاهري معيار مناسبي براي شناسايي سويه تراريخت نيست و همچنين تغييرات تركيبي گياه ممكن است باعث تغيير در صفات ظاهري نشود. به همين دليل لازم است برنامه‌هاي دستكاري ژنتيكي مورد به مورد ارزيابي شوند تا حالتهاي خاص از ديد محققان پنهان نماند.
در تحقيق انجام شده در مركز تحقيقات گياهان زراعي اسكاتلند، تركيبات موجود در سيب‌زميني تراريخت با گروهبندي تعيين شده در دستورالعمل سازمان توسعه و همكاريهاي اقتصادي همخواني داشت و در نتيجه دستكاري ژنتيكي انجام شده خطري براي ايمني مواد غذايي به شمار نمي‌رفت، هرچند سويه‌هاي تراريخت به دليل تفاوت شكل ظاهري مشابه رقم مولد خود نبودند.
لينك دائم |
نشاني الكترونيك |
__________________________________________________________________
