دو ديدگاه: آيا حشرات تغيير يافته ژنتيكي ابزار مناسبي براي مبارزه با مالاريا هستند؟
منبع: The Pew Initiative on Food and Biotechnology
آنتوني جيمز از دانشگاه ايروين كاليفرنيا تارنماي شخصي
جيمز باسخ به اين پرسش را آسان نميداند. او ميگويد: "هيچ راهبردي به تنهايي نميتواند اين مشكل را حل كند. راهبردهاي متعددي وجود دارند كه جنبه هاي مختلف كنترل عامل بيماري را در نظر ميگيرند. اما راهكار دستكاري ژنتيكي به تنهايي جوابگو نيست."
وي خاطر نشان ميكند كه روشهاي موجود براي كنترل مالاريا بر سه جنبه اساسي استوار است: تشخيص عامل بيماري, درمان, و پيشگيري. به دليل اينكه عامل مالاريا توانايي بالايي در سازگاري با عوامل نامساعد دارد, روشهاي درماني و برخي روشهاي پيشگيري ممكن است جوابگو نباشند. او توضيح ميدهد: "مقاومت به انواع دارو به ميزان قابل توجهي در عامل بيماري مشاهده ميشود كه ما را ناگزير از كشف و توليد داروهاي جديد ميكند. برخي برآوردها گوياي اين است كه ما به طور متوسط بايد هر 5 سال يكبار داروي جديدي به بازار ارائه كنيم."
در حال حاضر روشهاي پيشگيري اقتصادي ترين روش مبارزه با مالاريا به شمار ميروند. در مورد خاص مالاريا, روشهاي پيشگيري عمده عبارتند از توليد واكسن ها و مواد كشنده ناقل بيماري نظير حشره كشها. به گفته جيمز د.د.ت بهترين وسيله مهار مالاريا به شمار ميرود: "اخيرا در ماداگاسكار, شيوع ناگهاني بيماري به وسيله د.د.ت مهار شد. مواد از بين برنده ناقلها و داروهاي از بين برنده عامل بيماري موثر ترين روشهاي موجود براي مهار اين بيماري است. اما به تدريج مقاومت به دارو و حشره كش در حال افزايش است. توليد دارو و حشره كش جديدتر, مسابقه اي است كه انتها ندارد."
در چنين شرايطي است كه جيمز بر اين باور است كه حشرات تغيير يافته ژنتيكي ميتواند جلوي ابتلا مردم به اين بيماري را بگيرد. وي توضيح ميدهد: "امروزه الگوي ما براي مبارزه, يك الگوي شيميايي (دارو و حشره كش) است. اكنون اين سوال مطرح است كه آيا انتقال به يك الگوي متفاوت و يافتن يك راه حل جديد ممكن هست يا خير. آيا خواص ژنتيكي اي وجود دارد كه كه بتوان از آن در جهت كنترل گسترش بيماري سود جست؟"
از آنجايي كه تمام پشه ها ناقل بيماري نيستند, اگر بتوان عاملي ژنتيكي پيدا كرد كه بر اين امر اثر گذارد, ممكن است بتوان پشه هاي ناقل بيماري را به پشه هاي غير ناقل تبديل كرد. بر همين اساس, پژوهشگران سعي دارند ژني را به ريخته ارثي پشه ناقل اضافه كنند كه آنرا تبديل به ميزباني نامناسب براي عامل بيماري ميكند. در مرحله بعد, با تهيه سويه هاي نرعقيم از پشه تراريخته, سعي در كاهش جمعيت پشه هاي ناقل بيماري در طبيعت خواهند داشت.
جيمز پيش بيني ميكند شناسايي چنين ژني حدود يك سال زمان ببرد, اما مشكل اصلي ارزيابي كارايي اين پشه هاست. وي ميگويد: "مهمترين كار در اين مرحله انتقال دانش به مردم است تا بتوانند يك تصميم آگاهانه بگيرند. ما نميخواهيم اين تصميم به مردم تحميل شود, بلكه ميخواهيم به آنها نشان دهيم كه روشهاي كاملا متفاوتي براي كنترل اين بيماري هم ميتواند وجود داشته باشد." وي احتمال خطرناك بودن اين كار را منتفي نميداند, در عين حال معتقد است كه اين خطرات را ميتوان كاهش داد: "من دليلي نميبينم كه افراد مبتلا به اين بيماري نتوانند از دستاوردهاي دانش در حال تكامل بهره ببرند."
كريس كورتيس از دانشكده بهداشت و پزشكي مناطق حاره, لندن تارنماي شخصي
كورتيس در مواجهه با مساله مالاريا اين سوال را مطرح ميكند: "شكي نيست كه روشهاي نوين درماني از نظر علمي جالب هستند, اما آيا كارامدتر از روشهاي متعارف نيز هستند؟"
وي ميگويد: "من با اين باورم كه روشهاي دستكاري ژنتيكي از نظر پژوهشي ارزشمندند. اما پيشنهاد ميكنم روشهاي قديمي كه موثر واقع شده اند را كنار نگذاريم. اين طبيعي است كه پژوهشگران كشورهاي ثروتمند علاقه زيادي به روشهاي نوين نشان دهند. براي آنها اين كار هيجان زيادي دارد."
به عنوان راه حل جايگزين, تاكيد وي بر استفاده از تورهاي آغشته به حشره كش است. كارايي اين تله ها ثابت شده و كورتيس معتقد است كه اين تورها بايد به طور رايگان در مناطق روستايي آفريقا توزيع شود, هرچند عده اي سعي دارند آنرا به كالايي تجاري تبديل كنند. وي در مخالفت با اين كار توضيح ميدهد: "فروش اين تورها نه تنها غير اخلاقي است, بلكه غير اقتصادي نيز هست. توزيع رايگان اين تورها تنها راه ارزاني است كه ميتوان مطمئن بود همه از آن استفاده ميكنند. توزيع اين تورها در تمام مناطق روستايي آفريقا سالانه 300ميليون دلار هزينه دارد. به همين دليل پيشنهاد من اين است كه اين روش مبارزه به بهاي پژوهشهاي ژنتيكي تعطيل نشود.
يكي از دغدغه هاي كورتيس اين است كه دستكاري ژنتيكي پشه ها ممكن است آنها را براي ميزباني عوامل بيماريزاي ديگر مهيا كند. وي ميگويد: "احتمال وقوع چنين امري ناچيز است, ولي صفر نيست. اين خود موردي است كه ميتوان و بايد آزمايش كرد. نگراني اين است كه رهاسازي اين پشه منجر به گسترش اين ژن ميشود, حال اگر اين ژن اثري منفي داشته باشد, با ضايعات جبران ناپذيري مواجه خواهيم شد." به عقيده وي خود اين امر كه پشه هاي طبيعي اين ژن را حمل و تكثير كنند مورد سوال است: "اين كه ژني را در مقياس كوچك توليد و در طبيعت رها كنيم ايده جالبي است ولي اين نكته را بايد از نظر دور داشت كه ژن ها هميشه تمايل به نوتركيبي دارند. ايده مزبور مبتني بر استفاده از "ترانسپوزون" (رشته اي از DNA كه حاوي ژنهاي انتقال دهنده خودش است و ميتواند در ماده وراثتي جاندار "جابجا شود") است. اين مدل ژنتيكي را ميتوان به قطاري تشبيه كرد كه لوكوموتيو (ترانسپوزون) بقيه واگن ها (ژنهاي ضد مالاريا) را به دنبال خود ميكشد. اگر اتصال بين واگنها بريده شود, لوكوموتيو بدون تعدادي از واگنها به مقصد ميرسد. كساني كه تحت تاثير كارايي مكانيسم ژنتيكي مزبور قرار گرفته اند, براي اين مشكل پاسخي ندارند. نوتركيبي ژنتيكي امري است كه به فراواني روي ميدهد."
روشي بيولوژيكي كه كورتيس به عنوان جايگزين پيشنهاد ميكند, توليد پشه هايي است كه توانايي نتاج ماده را ندارند. وي توضيح ميدهد: "اين ايده بر حذف انتخابي پشه هاي ماده استوار است, چرا كه تنها ماده ها نيش ميزنند و باعث انتقال بيماري ميشوند. شما نرهايي توليد ميكنيد كه حاوي ژن كشنده جنس ماده هستند. با آميزش اين نر ها با ماده هاي وحشي, نتاجي كه ماده هستند ميميرند و نتاج نر هم حامل ژن كشنده ماده هستند. در محيط آزمايشگاهي, عمل اين ژن را ميتوان موقتا با استفاده از آنتي بيوتيك متوقف كرد, و به ماده ها فرصت داد زنده بمانند و تخمگذاري كنند. چون اين آنتي بيوتيك در طبيعت يافت نميشود, ماده ها در طبيعت فرصت تخمگذاري پيدا نميكنند."
با اين حال كورتيس معتقد است كه حتي اين روش نبايد باعث متوقف شدن روشهاي متعارف مبارزه شود. وي ميگويد: "دستكاري ژنتيكي روش جالبي است, اما بايد ديد كه اين روش چقدر هزينه ميخواهد, و تاثير آن بر كاهش مرگ و مير در مقايسه با روشهاي سنتي چقدر بيشتر است."